Atlaga úr hulduheimi Jón og séra Jón

Á 30 ÁRA starfsferli mínum í íslensku lögreglunni hef ég stjórnað rannsóknum í ýmsum mikilvægum en viðkvæmum málaflokkum sem af ýmsum ástæðum fá athygli fjölmiðla. Þar má nefna fíkniefnarannsóknir, rannsóknir efnahagsbrota, peningaþvættis, rannsóknir skipulagðrar glæpastarfsemi, sérfræðiaðstoð við rannsóknir alvarlegra akamála á landsbyggðinni, rannsóknir öryggismála ríkisins og brota gegn æðstu stjórnvöldum o.fl.

Ég hef helgað mig þessu starfi, öll mín menntun hefur snúist um að gera mig hæfari lögreglumann og mér hefur verið treyst fyrir margvíslegum trúnaðarstörfum innan íslenska réttarkerfisins á þessum árum.

Ég þekki engan lögreglumann sem hefur haldið til haga fjölda þeirra afbrotamanna sem hann hefur átt þátt í að færa undir lás og slá, magn fíkniefna sem hann hefur haldlagt eða fjölda þeirra afbrota sem hann hefur átt þátt í að upplýsa eða koma í veg fyrir að yrðu framin. Það gæti örugglega orðið fróðleg samantekt ef ég legðist yfir það. Ég þekki hins vegar marga starfsmenn lögreglunnar sem taka það nærri sér ef þeir eru sakaðir um óheiðarleika eða afbrot í starfi af því að það er þeirra vinna að koma í veg fyrir eða upplýsa slíkt.

En ... ég var í útlöndum alla síðustu viku að undirbúa upphaf nýs starfs míns næstu árin hjá Europol, sem er lögreglustofnun Evrópu, þar sem lögð er áhersla á baráttu gegn skipulagðri glæpastarfsemi og hryðjuverkum í Evrópu. Mér brá í brún þegar ég renndi yfir blöðin eftir að heim kom, sá sjálfan mig dag eftir dag á síðum Blaðsins þar sem birtar eru flennistórar myndir af mér og ég sakaður um gróf afbrot og afglöp í starfi fyrir 10-20 árum síðan!

Gamlir atburðir sem gerð voru ítarleg skil í fjölmiðlum fyrir mörgum árum aftur dregnir fram og fjallað um á afar ýktan og dramatískan hátt, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Trausti Hafsteinsson, sem ég hef aldrei heyrt um eða í, er skrifaður fyrir því sem kallað er "fréttaúttekt".

Mér var ekki einu sinni gefið tækifæri til að svara þeim alvarlegu ásökunum sem settar eru fram í greinunum. Ég fór strax að leita að því hvort eitthvað nýtt hefði komið fram sem væri tilefni þessarar "fréttaúttektar" en fann ekkert. Reyndar er því ítrekað haldið fram í þessum greinaskrifum og einnig í afar illskiljanlegum leiðara ritstjóra Blaðsins, Sigurjóns Egilssonar, þann 9. nóvember sl., að um næstu áramót eigi að stofna greiningardeild lögreglu sem eigi að fá heimildir til "óhefðbundinna" rannsóknaraðferða og víðtækari heimildir enlögreglan hefur nú. Ég veit ekki hvaðan ritstjóri Blaðsins eða blaðamaðurinn sem skrifaði "fréttaúttektirnar" hafa þessar upplýsingar en ég hef ekki heyrt eða séð að til standi að veita væntanlegri greiningardeild nokkrar frekari heimildir en almenn lögregla hefur á Íslandi. Þar að auki hefur aldrei staðið til að ég komi nálægt störfum þessarar greiningardeildar.

Um óhefðbundnar aðferðir, sem ritstjóri Blaðsins virðist ekki hafa hugmynd um hvað eru, en virðast hjúpaðar einhverri dulúð, fjalla ég síðar.

Ég hringdi í kunningja minn, sem þekkir ágætlega til hræringa í heimum fjölmiðla, stjórnmála og viðskipta - en veit ekkert um fíkniefnaheiminn! - og spurði hvort hann vissi hvers vegna verið væri að draga eldgamlar og margþvældar lummur upp á yfirborðið núna. "Sérðu það ekki?" sagði hann strax. "Tókstu ekki þátt í rannsókn Baugsmálsins?"

Þrátt fyrir heilabrot var ég engu nær. "Nú, veistu ekki hver er nýlega tekinn við sem ritstjóri Blaðsins?" Enn var ég engu nær. "Það er Sigurjón Egilsson, bróðir Gunnars Smára, sem hefur haldið utan um fjölmiðlafyrirtæki Baugsmanna." "Nei, getur það verið að Baugsmenn beiti slíkum aðferðum?" sagði ég við þennan ágæta mann; "Af hverju skyldu þeir gera það?" "Nú, er ekki málflutningur framundan í aðalhlutanum í Baugsmálinu?" "Jú, í vetur," svaraði ég. "Þetta er svo gegnsætt," sagði kunningi minn, "þú ert lykilvitni þar, ekki satt? Þessari herferð er ætlað að draga úr trúverðugleika þínum.

Ef Baugsmönnum tekst það fer fyrir framburði þínum eins og Jóns Geralds, það verður ekkert mark tekið á þér." Við ræddum þessar fullyrðingar kunningja míns um stund í símann og ég verð að játa að það hvarflaði að mér hvort við værum virkilega að upplifa aðferðir Berlusconis á Ítalíu eða skipulagðra glæpahópa sem starfa í skjóli auðs.

Ég ákvað að heimsækja annan vin minn sem er starfandi blaðamaður með mikla og langa reynslu úr fjölmiðlaheiminum. Hann sagði að það væri augljóst hver væri tilgangurinn með skrifum Blaðsins 9., 10. og 11. nóvember. Greinunum væri beint að mér í þeim eina tilgangi að reyna að draga fram vafa um heiðarleika og trúverðugleika minn sem lögreglumanns. Tækist það mundi það skila sér þegar að vitnaleiðslum í Baugsmálinu kemur. "Það eru svo rosalegir hagsmunir í húfi," sagði hann. "Ókei," sagði ég, "ég verð að svara þessum rógi og ósannindum í fjölmiðlum.

Hvernig er best að standa að því?" "Ertu vitlaus, maður. Þú getur ekki nema tapað þeirri orrustu, það eru svo svakalegir peningar á bak við þetta veldi. Þetta lið hefur svo mikil ítök í fjölmiðlum. Það er best fyrir þig að svara þessu ekki og reyna bara að standa klár þegar kemur að vitnaleiðslunum." "Já, en það sem verið er að halda fram í þessum greinum er sagt eftir nafnlausum heimildarmönnum," sagði ég, "í besta falli misskilningur og rangfærslur en í versta falli hreinn uppspuni og þvættingur. Ég verð að leiðrétta þetta og útskýra hvernig í pottinn var búið." En vinur minn, blaðamaðurinn, hafði ákveðna skoðun: "Þú getur ekki nema tapað slíkum leðjuslag, ég ráðlegg þér að láta þetta yfir þig ganga. Þú ert einu sinni lögga sem verður að taka svona ágjöf."

Þrátt fyrir að ég beri mikla virðingu fyrir þessum vini mínum og treysti á dómgreind hans get ég ekki farið að ráðum hans.

Um rannsóknir sakamála gilda afar skýrar og strangar réttarreglur sem ég hef lagt mig fram um að fylgja í hvívetna allan minn starfsferil. Ég áskil mér rétt til að fjalla síðar um einstök atriði í "fréttaúttekt Blaðsins" en þar ægir saman uppspuna, rangfærslum, mistúlkunum og misskilningi. Ég áskil mér einnig rétt til að bregðast við tilvitnunum í fyrrverandi dómsmálaráðherra, Óla Þ. Guðbjartsson, sem virðist aldrei hafa heyrt talað um, hvað þá séð, lagaákvæði um þagnarskyldu sem hann var og er bundinn, um trúnaðarsamtöl og annað sem leynt á að fara, lögum samkvæmt.

Á undanförnum árum höfum við starfsfélagarnir oft rætt um það okkar á milli hve mikill munur sé að verða á rannsóknum og meðferð mála sem snúa að ríkum eða valdamiklum sakborningum annars vegar og hinna "venjulegu" hins vegar.

Þeir sem fjármagn eiga hafa ráðið til sín fjölda lögfræðinga og endurskoðenda, ekki einungis til að halda uppi hefðbundnum vörnum heldur til að draga skipulega fram gagnrýni á rannsóknaraðila og ákæruvald. Sú þróun hefur síðan með svokölluðu Baugsmáli gengið enn lengra en áður hefur þekkst í þá átt að ráðast skipulega að persónu þeirra sem eru að vinna sín störf lögum samkvæmt með það að markmiði að gera lítið úr trúverðugleika þeirra og þar með þeirri vinnu sem þeir hafa lagt fram í máli nu.

Í þeim tilgangi hefur fjölmiðlum verið beitt ótæpilega eins og allir hafa orðið varir við. Vandaðir og reyndir vinir og kunningjar mínir hafa bent mér á að "fréttaúttekt" Blaðsins sé nýjasta dæmið um þetta. Ég verð að játa að mér finnst afar margt styðja þá sannfæringu þeirra. Hvers vegna að draga þetta allt fram núna?

Gríðarlegum fjárhæðum hefur verið beitt í Baugsmálinu af hálfu Baugsmanna, til þess að ráða innlend og erlend almannatengslafyrirtæki, heilu lögfræðistofurnar, endurskoðunarskrifstofurnar o.s.frv. til að hafa áhrif á niðurstöðu málsins. Þetta er "hinn venjulegi sakborningur" ekki fær um að gera og við þessari þróun þarf að sporna til þess að allir þegnar þessa lands sitji við sama borð þegar þeir eru undir opinberri rannsókn. Við búum við þróaðar réttarreglur sem eiga að vera nægilega traustar til þess að tryggja að allir fái sömu réttlátu málsmeðferðina, hvort sem um er að ræða auðmann, fjölmiðlakóng, einstætt foreldri eða öryrkja.

Hvort sem í hlut á Jón eða séra Jón. Baugsmálið er dæmi um að svo er ekki. Þess i þróun er óþolandi og ég kalla á viðbrögð yfirvalda þessa lands.

Það er einnig verulegt áhyggjuefni ef þjóðfélag okkar er að verða þannig að þeir sem skipaðir eru af yfirvöldum til að gæta laga og réttar veigri sér við því að rannsaka meint brot þeirra sem mikið eiga undir sér eða hafa greiðari aðgang að fjölmiðlum en almenningur, af því þá eigi menn á hættu skipulega aðför að starfsheiðri, æru og persónu. Við erum að horfa upp á ýmis merki um stórhættulega þróun sem ég vara við.

Ég get ekki og mun ekki sitja undir röngum fullyrðingum, sem hafðar eru eftir huldufólki sem hefur innsýn í hina ýmsu "heima" (að mínu mati aðallega sýndarheim), um að ég beiti hótunum, ofsóknum og yfirhylmingum í störfum mínum, eins og fullyrt er í "fréttaúttekt" Blaðsins.

Höfundur er aðstoðaryfirlögregluþjónn hjá embætti ríkislögreglustjóra

29.10.2007 | 22:46

Heigulsháttur DV

Miðvikudaginn 25. október í fyrra var undirritaðri boðið í viðtal í síðdegisútvarpi Rásar 2 til að ræða um rannsóknarniðurstöður sem hún ætlaði að kynna tveimur dögum síðar. Hluti af viðtalinu var síðan endurfluttur í kvöldfréttum Útvarpsins sama kvöld.

Niðurstöðurnar sýndu að aukning varð á auglýsingum verslana Haga í Fréttablaðinu frá mars 2002 til september 2002 - en um sumarið urðu eigendaskipti á blaðinu eins og frægt er orðið. Stórum auglýsingum frá Hagkaupum fjölgaði t.d. úr 7 í 15 í Fréttablaðinu meðan þeim fækkaði úr 6 í 4 í Morgunblaðinu. Nú verður að hafa í huga að í september 2002 var meðallestur á hverju tölublaði Fréttablaðsins minni en á Morgunblaðinu, og einnig var Fréttablaðið eingöngu 24 síður meðan Morgunblaðið var mun veglegra blað. Það vekur athygli að í mars 2002 var Hagkaup með svipaðan fjölda auglýsinga í dagblöðum og önnur stór fyrirtæki sem auglýstu mikið, en í september 2002 auglýsti Hagkaup langmest allra fyrirtækja sem auglýstu í dagblöðum - á sama tíma og samdráttur var í auglýsingasölu. Þetta er kjarni málsins.

Undirrituð býr yfir upplýsingum sem renna styrkum stoðum undir rannsókn hennar en hún hefur kosið að bera þær ekki á torg til að skaða ekki heimildamenn sína.

„Damage control“ var skipun dagsins í höfuðstöðvum Haga og 365 hf. Afrit af útvarpsviðtalinu var sent frá netfangi þáverandi stjórnarformanns 365 hf., sem einnig er starfsmaður Baugs, á forstjóra 365 hf. (Undirrituð er með tölvupóstinn undir höndum). Forstjóri Haga sendi út fréttatilkynningu á fjölmiðla, og forstjóri 365 hf. og ritstjóri Fréttablaðsins tjáðu sig í fjölmiðlum. Enginn fjölmiðill hafði fyrir því að bera niðurstöðurnar undir óháða aðila.

Laugardaginn 28. október 2006 birti Morgunblaðið frétt um málið undir fyrirsögninni „Tengsl milli eignarhalds og auglýsinga“ og sama dag birti Fréttablaðið sína útgáfu af fréttinni undir fyrirsögninni „Fjallaði um fjölmiðla á umdeildum rökum“. Báðar fréttirnar eru aðgengilegar á netinu og eru áhugasamir eindregið hvattir til að bera þær saman.

Vert er að minnast á að blaðamaður á Blaðinu (nú 24 stundum) hafði mikinn áhuga á að fjalla um rannsóknina en honum var meinað að gera það af yfirmönnum sínum. Fréttastjórunum fannst „þetta efni ekki fréttnæmt,“ eins og blaðamaðurinn sagði. Ritstjóri Blaðsins var á þessum tíma Sigurjón M. Egilsson, bróðir Gunnars Smára Egilssonar.

Undirritaðri var ítrekað bent á að hún tæki áhættu með því að skoða tengsl eignarhalds og auglýsinga. Starfsmaður Útvarpsins sagði við hana: „Mikið er gott að þú skulir ÞORA að fjalla um þetta.“ Það er illa komið fyrir íslensku þjóðfélagi ef vald sumra er orðið svo mikið að fólk þorir ekki að tjá sig.

Hverjar hafa afleiðingarnar orðið? Fjölmiðlar í eigu Baugs hafa ítrekað vegið að æru undirritaðrar á árinu. Fréttablaðið fór þar fremst í flokki (sjá Dagskrárvald fjölmiðla) en einnig má nefna Mannlíf, Ísafold og Séð og heyrt. Og nú er komið að DV.

Í Sandkorni DV í dag er eftirfarandi texti: „Frægt er þegar hún úthúðaði fermingarbarni sem var svo óheppið að vera á forsíðu Smáralindarblaðsins. Guðbjörg sá barnið sem klámfengið og bjóðandi og uppskar viðurnefnið Klámlektor fyrir vikið.“ Hvorki upphafsstafi né nafn blaðamanns er að finna við textann.

Þegar leitað er að orðinu „klámlektor“ í Google kemur í ljós að Reynir Traustason, núverandi ritstjóri DV og þáverandi ritstjóri Mannlífs, var sá fyrsti til að nota meiðyrðið. Í 234. gr. Almennu hegningarlaganna nr. 19/1940 segir: „Hver, sem meiðir æru annars manns með móðgun í orðum eða athöfnum, og hver, sem ber slíkt út, skal sæta sektum eða fangelsi allt að 1 ári.“

Það er ljóst að sumir fjölmiðlar eru gróflega misnotaðir til að níða skóinn af þeim sem þora að tjá sig um starfsemi þeirra, starfsmenn og eigendur. DV sýndi heigulshátt með því að viðhalda þeim rangfærslum og meiðyrðum sem finna mátti í Fréttablaðinu og á vef Mannlífs í vor.

30.10.2007 | 11:37

Einelti?

Ég þekki þennan bloggara ekki neitt en ég verð að segja að ég hef pínulitla samúð með henni. Þessi skrif í DV í vikunni, sem hún vitnar til, voru einmitt af þeim toga að ég staldraði við og hugsaði: er verið að leggja þessa konu í einelti? Ástæðan var sú að ég minntist þess að hafa heyrt sama tón áður úr ranni sömu eða svipaðra aðila, og nú ráða ferð á DV.

Ég veit ekkert um rannsókn bloggarans á auglýsingum í fjölmiðlum og ég verð að játa, að mér fannst hún fara fram úr sér varðandi túlkun á forsíðu Smáralindarbæklingsins (samt ekki þannig, að sú grundvallarpæling sem lá að baki ætti ekki rétt á sér). En mér finnst óþarfi að blaðamenn gangist upp í því að gera ítrekað lítið úr fólki.

"Óstaðfestur er orðrómur um að forsætisráðherrann [Davíð Oddsson] hafi beitt sér gegn lánveitingum Búnaðarbankans til Baugs,“ (DV 1. maí 2008, bls. 19)."

"Það er ekki á hverjum degi sem Jón Ásgeir fer á fund forsætisráðherra en frægt er þegar hann hitti Davíð Oddsson í ráðuneytinu forðum daga. Þá óskaði Davíð sjálfur eftir fundi með Jón Ásgeiri þar sem mikil umræða um Baug var í samfélaginu. Sá fundur var undanfari þess sem í dag er oftast kallað Baugsmálið"

Í frétt Jóhanns er staðhæft að myndatökumenn og fréttamenn frá RÚV hafi verið í Leifsstöð fimmtudaginn 29. ágúst 2002 og beðið eftir að ná myndum af handtöku Jóns Ásgeirs Jóhannessonar þegar hann kæmi til landsins með áætlunarflugi í tengslum við svokallað Baugsmál. Orðrétt segir Jóhann í greininni, undir millifyrirsögninni ,"Vildu sýna Jón Ásgeir í handjárnum:,,... í kjölfar lögreglunnar fylgdu töku- og fréttamenn frá Ríkissjónvarpinu þess albúnir að mynda atburðarrásina væntanlegu" Þetta er rangt hjá Jóhanni. Í Leifsstöð 29.ágúst 2002 var enginn frá fréttastofu Sjónvarpsins, hvorki fréttamenn né myndatökumenn. Ég hef flett þessu upp í vinnuyfirlitum og fréttalistum fréttastofunnar frá þessum tíma og rætt við þá fréttamenn sem voru á vakt og fjölluðum um málið, sem og vaktstjórann sem stjórnaði fréttavaktinni þennan dag og kannast enginn við það sem Jóhann segir í grein sinni. Óskað er eftir að DV leiðrétti þetta ranghermi sem allra fyrst og biðjist velvirðingar á því.

Reykjavík 9. maí 2008

Ósannindi DV um embætti ríkislögreglustjóra í umfjöllun um Baugsmálið.

Í fréttaskýringu sem DV birti um Baugsmálið 1. maí sl. er ranglega fullyrt að í framhaldi af húsleit hjá Baugi Group hf. hafi Haraldur Johannessen ríkislögreglustjóri lagt drög að því að Jón Ásgeir Jóhannesson,
stjórnarformaður Baugs Group yrði handtekinn á Keflavíkurflugvelli þann 29. ágúst 2002.

Blaðamaður DV segir í fréttaskýringunni að menn á vegum embættis ríkislögreglustjóra hafi verið sendir á Keflavíkurflugvöll til þess að handtaka Jón Ásgeir Jóhannesson. "Í kjölfar lögreglunnar fylgdu töku- og fréttamenn frá Ríkissjónvarpinu þess albúnir að mynda atburðarrásina væntanlegu," segir í blaðinu. Það er fullyrt að ríkislögreglustjóri
hafi með þessu viljað sýna Jón Ásgeir Jóhannesson í handjárnum í kvöldfréttum Ríkissjónvarpsins. Þegar hefur komið fram í fjölmiðlum að hvorki fréttamenn né tökumenn frá Ríkissjónvarpinu voru á staðnum. Það skal einnig áréttað
að Haraldur Johannessen ríkislögreglustjóri stýrði ekki aðgerðum vegna rannsóknar málsins heldur saksóknari efnahagsbrotadeildar embættisins.

Það er einnig rangt í skrifum blaðamanns DV að lögreglumenn frá embætti ríkislögreglustjóra hafi farið í Leifsstöð til þess að handtaka Jón Ásgeir Jóhannesson. Það hefur verið kannað bæði hjá embætti ríkislögreglustjóra
og hjá lögreglustjóranum á Keflavíkurflugvelli. Í fréttaskýringunni er sagt að "atburðarásin hafi vakið athygli og jafnvel hneykslan tollvarða og löggæslumanna á Keflavíkurflugvelli." Þetta er undarleg fullyrðing í ljósi þess að hvorki lögreglumenn frá embætti ríkislögreglustjóra né fulltrúar Ríkissjónvarpsins voru á staðnum.

Embætti ríkislögreglustjóra fer fram á að DV leiðrétti þessar rangfærslur sem fyrst."

DV hinsvegar stendur við fréttina og segir hana rétta en neitar að gefa upp heimildarmenn eða segja hvaða fréttamenn voru á Keflavíkurflugvelli enda flestir fréttamenn RÚV auðþekkjanlegir.